Szczepionki przeciw grypie zostały opracowane ponad 80 lat temu. Pierwszą z nich zawdzięczamy Jonasowi Salkowi, który stworzył ją w 1937 r. Miało to miejsce niecałe 20 lat po tym, jak epidemia grypy zwanej „Hiszpanką” przetoczyła się przez świat, zabijając miliony ludzi. Choroba ta zebrała tak duże żniwo, ponieważ nie istniały wtedy ani szczepionki, ani skuteczne leki przeciwwirusowe. W walce z chorobą stosowano metody niefarmaceutyczne, czyli przede wszystkim izolację, kwarantannę, wzmożony nacisk na higienę i dezynfekcję czy unikanie dużych zgromadzeń ludzkich. Metody te były i są nadal bardzo ważne w zapobieganiu zachorowaniom. Niestety nie wystarczą do walki z już istniejącą chorobą i muszą być wspierane lekami.
Dzięki szczepieniom zyskaliśmy nowy oręż do walki z grypą. Od tamtej pory wykonano wiele badań i wielokrotnie potwierdzono bezpieczeństwo i skuteczność szczepionek przeciw tej chorobie.
To, na ile szczepionki przeciw grypie są skuteczne, zależy od wielu czynników. Najważniejszym z nich jest stan zdrowia osoby, która jest zaszczepiona - czy cierpi ona na choroby przewlekłe lub ma obniżoną odporność. Należy jednak pamiętać, że szczepienia przeciw grypie, podobnie jak większość stosowanych szczepionek, może nie dawać 100% skuteczności.
Dla zbudowania odporności bardzo ważne jest również to, jaki czas minął od momentu szczepienia do zetknięcia się z wirusem. Odporność nie pojawia się od razu po podaniu szczepionki. Musi minąć ok. 2-3 tygodni, żeby organizm mógł ją zbudować.
Od podania szczepionki do zbudowania odporności na wirusa potrzeba ok. 2-3 tygodni.
Duże znaczenie ma również to, na ile skutecznie udało się przewidzieć, jakie szczepy wirusa grypy będą zagrażać ludziom w danym sezonie epidemiologicznym. Proces powstawania szczepionki zajmuje wiele miesięcy, a wirus grypy stale mutuje. Aby ustalić, jakie szczepy wirusa będą wiodące w danym sezonie epidemicznym, eksperci WHO corocznie przyglądają się sytuacji epidemiologicznej w obszarze grypy i dyskutują nad składem szczepionki. Swoją pracę opierają na danych wirusologicznych i epidemiologicznych, które są im dostarczane przez ogólnoświatową sieć laboratoriów. Każdego roku ponad 140 krajowych ośrodków do spraw grypy przesyła łącznie ponad 8 000 szczepów do zbadania. W naszym kraju odpowiada za to Krajowy Ośrodek ds. Grypy w Narodowym Instytucie Zdrowia Publicznego – Państwowym Zakładzie Higieny (NIZP-PZH).
Na podstawie wyników badań skuteczność szczepionek przeciw grypie szacowana jest na 40-70% w zależności od sezonu grypowego i populacji osób szczepionych. Szczepionki są najskuteczniejsze u zdrowych, młodych osób, natomiast u osób starszych skuteczność może być niższa. Poza wiekiem na skuteczność szczepionki wpływ ma również stan zdrowia szczepionej osoby, dopasowanie szczepów wirusa grypy, wchodzących w skład szczepionki w danym sezonie grypowym, do szczepów krążących rzeczywiście w populacji i wywołujących zachorowania, typ/podtyp wirusa grypy wywołującego zakażenia w danym sezonie, a także czas, który minął od szczepienia przeciw grypie do kontaktu szczepionej osoby z wirusem.
Czas utrzymywania się odporności poszczepiennej na zakażenie szczepami wirusów wchodzących w skład szczepionki lub nawet szczepami pokrewnymi może być zmienny, ale zazwyczaj utrzymuje się w zakresie 6-12 miesięcy.
Odporność poszczepienna zazwyczaj utrzymuje się przez 6 do 12 miesięcy.
W Polsce dostępne są szczepionki inaktywowane, zawierające cząstki wirusa grypy (typu „split”) lub powierzchniowe białka wirusa grypy (typu „subunit”) oraz żywa szczepionka donosowa. Inaktywowane szczepionki przeciw grypie nie są w stanie wywołać choroby, ponieważ zawierają jedynie fragmenty inaktywowanych (zabitych) wirusów, które nie są zdolne do namnażania. Natomiast najczęstsze reakcje poszczepienne na szczepionkę przeciwko grypie mogą imitować objawy grypy i sugerować infekcję. Może również dojść do koincydencji zakażenia innym wirusem lub bakterią, a do szczepienia doszło w czasie inkubacji innej choroby.
Szczepionki przeciw grypie, tak samo jak każdy inny produkt leczniczy, mogą powodować działania niepożądane. Nawet powszechnie stosowane leki jak np. leki przeciwbólowe, choć wielokrotnie przebadane i stosowane od lat, mogą powodować takie działania. Najczęściej występujące niepożądane odczyny poszczepienne mają charakter łagodny i ograniczają się do miejsca wstrzyknięcia tj. zaczerwienienie, bolesność i obrzęk w miejscu wstrzyknięcia utrzymujący się do 1-3 dni.
Po szczepieniu mogą pojawić się również objawy grypopodobne, tj. gorączka, ból głowy, mięśni czy złe samopoczucie. Występują one rzadziej i ustępują po kilku dniach. Nie należy jednak mylić ich z zachorowaniem na grypę.
Możliwe, lecz wyjątkowo rzadkie, są również ciężkie niepożądane odczyny poszczepienne na przykład zespół Guillaina–Barrégo. Jest to choroba, której najgroźniejsza odmiana przebiega w postaci porażenia nerwów obwodowych, prowadząc do osłabienia mięśni. Może się on pojawić po szczepieniu, ale zazwyczaj jednak jego wystąpienie jest poprzedzone infekcją wirusową układu oddechowego lub przewodu pokarmowego. Zdarza się on sześć razy częściej w naturalnym przebiegu grypy, niż po szczepieniu przeciw niej. Szacuje się, że zespół ten może wystąpić po szczepieniu przeciwko grypie z częstością około 1 na milion szczepionych, czyli kilkakrotnie rzadziej niż po zachorowaniu na grypę. Na szczęście większość pacjentów odzyskuje pełną lub prawie pełną czynność nerwów i mięśni.
Opracowano na podstawie: