Szczepionki przeciw grypie używane są na świecie od ponad 80 lat. Pierwszą z nich opracował w 1937 r. Jonas Salk – niecałe 20 lat po tym, jak epidemia grypy zwanej „Hiszpanką” przetoczyła się przez świat, zabijając ok. 50 milionów ludzi. Dzięki szczepieniom zyskaliśmy nowy oręż do walki z grypą, zapewniający nam ochronę, przed tą śmiertelną chorobą.
Z czasem, zapominając o minionych epidemiach, nauczyliśmy się jednak bagatelizować choroby, w tym także grypę. Spowodowane jest to też postępem medycyny w zakresie leczenia, jak i profilaktyki. Zatem, co dzieje się w przypadku, gdy nie ma szczepionek przeciw danej chorobie? O tym, jak groźne mogą być choroby, jeśli nie mamy jak się przed nimi bronić, co pewien czas przypominają nam kolejne epidemie i pandemie. Sytuacja, do której doszło na początku pandemii COVID-19, doskonale obrazuje, w jak zawrotnym tempie choroba rozprzestrzeniła się po świecie. Wydarzenia potoczyłyby się inaczej, gdyby była to choroba już znana i zbadana. Gdybyśmy od samego początku mieli szczepionki przeciwko COVID-19, wirus nie rozprzestrzeniłby się na tak znaczną skalę z tak dużą szybkością.
To, jak skuteczne są szczepionki w walce z chorobami, dobrze widać również na przykładzie polio (poliomyelitis) - które niegdyś obecne było na całym świecie oraz ospy prawdziwej. Jeszcze w 1988 r. zaraportowano 350 tysięcy przypadków wystąpienia poliomyelitis. Dziś, dzięki globalnemu programowi szczepień, zachorowalność zmniejszyła się o 99%. Ospa prawdziwa zupełnie zniknęła z naszego globu. Przykłady te obrazują, ile zawdzięczamy szczepieniom.
Skuteczność szczepionek przeciw grypie zależy zarówno od danego sezonu grypowego, jak i samej populacji. Warto pamiętać, że im większa część społeczeństwa jest zaszczepiona, tym mniej osób zachoruje, co zapobiega rozprzestrzenianiu się choroby.
To, na ile szczepionki przeciw grypie są skuteczne, zależy od wielu czynników. Niezwykle istotny jest stan zdrowia osoby zaszczepionej – czy cierpi na choroby przewlekłe, czy ma obniżoną odporność. Ważne jest również to, jaki czas minął od momentu szczepienia do zetknięcia się z wirusem – potrzeba około 2-3 tygodni, aby nabyć odporność. Duże znaczenie ma też to, czy szczepy wirusa grypy, przeciwko którym organizm się broni, są tymi, które zawiera szczepionka. Wszystko to składa się na szacunkową skuteczność szczepionek przeciwko grypie w przedziale od 40 do 70 proc.
Aby ustalić, jaki w danym sezonie powinien być skład szczepionki, eksperci WHO corocznie przyglądają się sytuacji epidemiologicznej w obszarze grypy i dyskutują nad koniecznością wykorzystania w szczepionkach odpowiednich szczepów. Opierają się na danych wirusologicznych i epidemiologicznych dostarczanych przez ogólnoświatową sieć laboratoriów. Każdego roku 142 krajowe ośrodki do spraw grypy (w Polsce jest to Krajowy Ośrodek ds. Grypy w Narodowym Instytucie Zdrowia Publicznego – Państwowym Zakładzie Higieny (NIZP-PZH) przesyłają ponad 8 000 szczepów do zbadania.
Proces ustalania składu szczepionki obejmuje między innymi izolację wirusów z próbek pobranych od chorych, po której następuje ich identyfikacja i analiza genetyczna. Uzyskane informacje, zestawione z danymi na temat odporności populacji na poszczególne szczepy wirusa grypy, stanowią podstawę do wyselekcjonowania szczepów, które wykazują najwyższe prawdopodobieństwo atakowania ludzi w nadchodzącym sezonie.
Większość stosowanych w Polsce szczepionek przeciw grypie należy do grupy szczepionek inaktywowanych. Oznacza to, że w swym składzie nie zawierają one „żywych” wirusów, a co za tym idzie, ich podanie nie może doprowadzić do rozwoju choroby. Możliwe jest za to wystąpienie efektów ubocznych, które mogą być z grypą pomylone: podwyższona temperatura, nudności, złe samopoczucie, ból głowy, stawów, mięśni, katar. Jednakże, w przeciwieństwie do grypy, dolegliwości te mijają szybko same z siebie.
Nie oznacza to jednak, że osoby zaszczepione nie mogą zachorować, a jedynie to, że szczepionka inaktywowana nie może być powodem zachorowania. Zachorowanie jest zawsze możliwe, ponieważ szczepionki nie mają 100 proc. skuteczności.
Szczepionki przeciw grypie, jak każdy produkt leczniczy, mogą powodować działania niepożądane. W przypadku szczepień, mówi się o niepożądanych odczynach poszczepiennych. Mają one najczęściej charakter reakcji miejscowych – w miejscu podania zastrzyku mogą pojawić się np. trwające 2-3 dni zaczerwienienie, bolesność i obrzęk. Po szczepieniu mogą pojawić się również objawy grypopodobne, tj. gorączka, ból głowy, mięśni czy złe samopoczucie. Występują one rzadziej i ustępują po kilku dniach.
Możliwe, aczkolwiek wyjątkowo rzadkie, są również ciężkie niepożądane odczyny poszczepienne. Wskazuje się tu zespół Guillaina-Barrégo. Warto jednak mieć na uwadze, że zdarza się on sześć razy częściej w naturalnym przebiegu grypy, niż po szczepieniu przeciw tej chorobie.
W przypadku donosowej szczepionki przeciw grypie, która nie należy do grupy inaktywowanych (zawiera żywe, osłabione wirusy grypy) mogą pojawić się objawy takie jak: ból głowy, złe samopoczucie, wyciek z nosa, gorączka, ból mięśni, wysypka czy zmniejszenie łaknienia. Pojawiają się opinie, że występowanie działań niepożądanych jest argumentem, by się nie szczepić. Warto jednak pamiętać, że w znakomitej większości przybierają one formę drobnych niedogodności, a częstotliwość ich występowania nie jest duża. W przypadku zachorowania zostajemy narażeni na pełne spektrum objawów i, zależnie od wielu czynników, także poważnych powikłań po chorobie.
Większość chorych po przejściu grypy wraca do zdrowia, jednak nie wszyscy mają to szczęście. Zdarza się, że grypa przybiera ciężki przebieg. Z tego powodu u osób cierpiących na choroby przewlekłe, może dojść do ich zaostrzenia. Mogą wystąpić także nowe choroby. Na skutek grypy dochodzi czasem do niezwykle groźnych dla zdrowia wielonarządowych powikłań.
Najczęstsze powikłania pogrypowe dotyczą:
Szczególnie narażone są osoby z grup ryzyka – przede wszystkim cierpiące na choroby przewlekłe, dzieci, kobiety w ciąży i seniorzy.
Opracowano na podstawie: